گفتگو با فراز غلام زاده پیرامون کتاب "معماری بوشهر"

جامعه آنلاین معماران ایران، با فراز غلام زاده گفتگویی در خصوص  کتاب "معماری بوشهر "ترتیب است که در ادامه می خوانید.

با سلام و عرض ادب خدمت اعضای محترم جامعه آنلاین معماران ایران، اینجانب فراز غلام زاده ، در گذشته با دو شرکت مشاور « هرم پی » و « پی چنگ » که در زمینه مرمت بناهای قدیمی کار می کرده اند ، همکاری داشته ام .

کتاب « معماری بوشهر در دوره زند و قاجار » حاصل پژوهش میدانی 14 ساله است که در فروردین ماه 1392 این کتاب چاپ و وارد بازار شد . کتاب در 488 صفحه قطع رحلی  توسط انتشارات آباد بوم و در تیراژ هزار نسخه منتشر گردید . در کتاب بیش از 240 عکس رنگی (چهار رنگ ) و 62 نقشه (شامل پلان ها – سایت پلان ها – پراکندگی بناها در محلات شهر بوشهر و شهرستان های بوشهر ) و 15 تصویر سه بعدی بکار رفته است و همچنین مصاحبه با صد نفر از صاحبان بناها و بازماندگان آنها و مطلعین محلی استفاده شده است

در این راه پر پیچ و خم و طولانی با مشکلات متعدد و فراوانی مواجه بودم که آنها را می توان به دو بخش « پژوهشی » و «مالی » تقسیم کرد .

نخست در قسمت پژوهشی ، می توان به صراحت گفت که قبل از انتشار این کتاب در زمینه تعداد بناها در شهر بوشهر و شهرستان های بوشهر کتابی بدین شکل تا امروز چاپ نشده است . اکثر ساختمان ها متأسفانه که در این کتاب آمده وجود ندارد و بنا به دلایل طبیعی (باران ) و انسانی (تخریب ) از بین رفته اند . شما در نظر بگیرید « قلعه خورموج » ، « قلعه دیر » ، « قلعه کنگان » ، « عمارت حاج رئیس » در محله باغ ملاء ، و یا 27 ساختمانی که در محله سنگی وجود داشته و امروز 4 ساختمان از 27 ساختمان باقی مانده است . ما می خواهیم ، روی ساختمان هایی صحبت کنیم که اصلاً آنها را ندیده ایم و یا نقشه ای از این بناها که قبلاً تخریب شده اند ، می خواهیم تهیه کنیم . کار بسیار سخت و دشواری بود . یکی از مسائلی که موجب طولانی شدن زمان پژوهش کتاب گردید همین مشکلات بودند . زیرا اگر همه این بناها وجود داشت کار بسیار راحت تر بود ، می توانستم هم از ساختمان عکس گرفته و هم نقشه آن را برداشت کنم و در مورد مشخصات معماری آن راحت تر بنویسیم . تا این که فقط از زبان افرادی که بنا را دیده اند و یا در ساختمان زندگی کرده اند فقط متنی برای بنا تهیه شود .

دوم مسائل مالی پروژه بود . هزینه ای که در پژوهش میدانی و برای خرید کاغذ تا چاپ کتاب و همه و همه صرف شد ، هزینه ای بسیار سنگین بود . کل هزینه را خودم و البته با کمک یکی از دوستانم پرداخت کردیم که جا دارد از او تشکر کنم .

 در آبان 1377 کار مطالعات و پژوهش را آغاز کردم . البته در ابتدا فکر می کردم سازمان میراث فرهنگی بوشهر و بنیاد ایران شناسی شعبه بوشهر در آرشیوهای خود ، در مورد شناسنامه ساختمان ها کار کرده اند . بعد از مراجعه به دو اداره متوجه شدم که هیچ گونه اطلاعاتی وجود ندارد . در همان سال کار پژوهش و تحقیقات روی هشت ساختمان شروع کردم ، که یک سال به طول انجامید . سال بعد ساختمان های بیشتری در چهار محل (بهبهانی – دهدشتی – شنبدی – کوتی) به لیست افزودم و حتی بر روی بناهایی که در محلات سنگی– بیسیم– بهمنی – رایانی(رونی ) – مخبلند – جفره علیباش – جفره ماهینی – باغ ملاء – بن مانع و ... قرار داشتند ، تحقیقات میدانی آغاز شد . در سال 1380 دامنه مطالعات گسترده شد و بر روی بناهایی که در شهرستان های تنگستان –دشتستان –دشتی –دیر –دیلم –کنگان –گناوه قرار داشتند ، کار مطالعات شروع کردم . در سال 1384 کار تحقیقات میدانی تقریباً می توان گفت که تمام شد .

در سال 1386 نوشتن متن ها و تایپ آنها و ترسیم نقشه ها و جانمایی عکس ها ( هر عکس مربوط به هر بنا) آغاز شد . در دی ماه 1388 کار ویراستاری کتاب توسط « استاد حسن برازجانی » انجام شد . در شهریور ماه 1389 کار به آقای تبریز نیا (مدیر مسئول انتشارات آباد بوم ) جهت چاپ تحویل دادم . اما کار اشکالاتی داشت که نیازمند بازخوانی و اصلاح مجدد بود .

در زمانی (سال 1385) که کتاب در حال تدوین و نوشتن متن های بناها و جانمایی عکس ها و نقشه ها بودم در شیراز با آقای نوید پوری (مدیر انتشارات نوید شیراز ) ملاقات کردم و کتاب را به او نشان دادم و در سال 1386 نیز به تهران رفتم و با آقای شیخ الحکمایی (مدیر انتشارات کازرونیه ) دیدار داشتم و کتابم را به او نشان دادم . اما هر دو ناشر به علت سنگین و حجیم بودن از قبول کار به دلایل مختلف سر باز زدند . در اردیبهشت 1389 دکتر خیر اندیش ، آقای تبریز نیا (مدیر انتشارات آباد بوم ) را به من معرفی کردند . در شهریور ماه 1389 کتاب را به انتشارات آباد بوم تحویل دادم . در ابتدا فکر می کردم که کتابم تا دو ماه آینده (آبان 1389) چاپ شود . اما دو سال و نیم روی آن کار شد تا نظمی به خود گرفت . در بهمن ماه 1391 بود که از 16 چاپخانه در تهران استعلام قیمت گرفته شد ، متأسفانه قیمت ها بسیار بالا بود . اما از آنجایی که کیفیت کار برای من مهم بود در نتیجه کار به چاپخانه ای که در جاده دماوند بود سپرده شد. همزمان ناشر محترم یک ناظر فنی چاپ نیز برای کنترل به چاپخانه فرستادند هر چند چاپ کتاب یک ماه به طول انجامید . چاپ هر کتاب از سه مولفه ، 1- فیلم و ذینگ 2- چاپ3- صحافی تشکیل می شود . حال اگر کتاب مصور و رنگی باشد . کار هنوز مشکل تر خواهد بود . چاپخانه ای که کتاب مرا به چاپ رساند ، یکی از پنج چاپخانه یی موجود در ایران است که همه دستگاه های آن مجهز ، دیجیتالی و همه آنها آلمانی بودند .

کتاب از «مقدمه » ، « دو بخش اصلی » و « خاتمه » تشکیل شده است .

«مقدمه » به سه قسمت تشکیل می شود : 1- گذاری بر جغرافیا و تاریخ بوشهر 2-ویژگی های معماری بوشهر در دوره زند و قاجار 3-درباره کتاب و پژوهش آن .

بعد از مقدمه دو بخش اصلی کتاب معرفی می شود ، در بخش نخست بناهایی که در شهر بوشهر است و شامل « خانه ها و عمارت ها » می شود ،آورده شده است . در بخش دوم کتاب نیز به بررسی بناهایی که در شهرستان های بوشهر قرار داشته و دارند و عمده تر « قلعه ها » هستند ، پرداخته شده است .

در پایان « خاتمه » کتاب که به سه قسمت تقسیم می شود : 1-شرح حال صاحبان بناها2-اصطلاح نامه معماری 3-منابع شفایی و مکتوب

كتاب ویژگی های خوبی برای خواننده دارد. اما مهمترین ویژگی كتاب می توان، بیان وقایع و رویدادهای تاریخی كه برای بناها و یا صاحبان بناها اتفاق افتاده است، اشاره نمود اگر كتاب فقط به شكل تخصصی نوشته می شد و صحبت از طول و عرض ساختمان و امثال اینها بود، مخاطبان كتاب افرادی بودند كه در رشته ی معماری و عمران و... درس خوانده اند. اما متن های بناها به شكلی تنظیم شده كه در آنها وقایع تاریخی گنجانده شده است . مثلاً زمانی كه حاج رئیس در خانه ای كه در محله ی شنبدی داشته در خرداد ماده 1327 فوت می كند. وقتی در جایی از كتاب صحبت آب انباری كه در وسط حیاط اندرونی می شود بلافاصله به این موضع اشاره می شود كه حاج رئیس در كنار همین آب انبار غسل داده اند و یا وقتی كه كنسول جدید انگلستان وارد بوشهر می شود به ملاقات حاج رئیس می آید،‌بعد از آن كه در تمام حیاط های (9 حیاط) بنا می چرخد به زبان انگلیسی می گویید، «شاه در بوشهر است،‌نه تهران» كه به عظمت و زیبایی بنا اشاره دارد. و یا در یكی از اتاقهای حیاط بیرونی قلعه شنبه راهی مخفی بوده كه به طول تقریبی یك كیلومتر به سمت شرق، این راه ارتباط داشته و در مواقع اضطراری از این راه مخفی استفاده می شده است از این وقایع در جای جای كتاب دیده می شود.

معماری بوشهر یك معماری منحصر به فرد بود. بافت قدیم بوشهر بافتی متراكم و بناهایی كه در چهار محل بوشهر قرار داشته و دارد به شكل بلوك های بهم چسپیده (البته چهار جهت بلوك كوچه بوده است) طراحی و ساخته شده و این مسله به علت كمبود زمین بوده است. سیستم طراحی بناهای چهار محل بوشهر به شكل حیاط مركزی است. یعنی حیاط در وسط و در چهار – سه یا دو جهت اتاق هایی در دو- سه طبقه قرار دارد. اما معماری بناهایی كه خارج از چهار محل قرار داشته (در محلات سنگی- بیسیم- بهمنی و...) بافتی كاملاً باز دارند. یعنی در زمینی به مساحت حدود یك هكتار یك عمارت حدود 300 متر مربع زیر بنا در یك یا دو طبقه ساخته می شد. فرم ساخت عمارت ها با بناهایی كه در چهار محل قرار داشتند، متفاوت است.

قلعه ها بناهایی هستند كه در شهرستانهای بوشهر قرار داشته و دارند و ویژگی های معماری خاص خود را دارند.

در مورد ویژگی های معماری بوشهر می توان به چند مولفه اشاره كرد:

1- فرم ساخت خانه ها 2- ایجاد گذر در اطراف بنا 3- استفاده از بازشوهای متعدد4- استفاده از حیاط مركزی 5- ارتفاع دادن به ساختمان 6- كوچه های كم عرض 7- كوتاه بودن دیوار جبهه غربی یا شمالی خانه ها 8- بیرون زدگی حجمی 9- بادگیر 10- استفاده از شناشیر كه خاص بناهای است كه در چهار محل است. 11- جهت استقرار عمارت ها 12- استفاده از طارمه در دو یا چهار جهت عمارت 13- استفاده از باغ در غرب عمارت 14- موقعیت قرار گیری قلعه ها 15- شكل برج قلعه ها 16- مربع بودن حیاط قلعه ها 17- مصالح مصرفی و...

سوال خوبی كردید. اما پاسخ خوبی دریافت نمی كنید. اگر ما به گذشته برگردیم ، بناهایی كه در كل استان بوشهر قرار داشته، سالم تر بودند. اما الان كه من با شما صحبت می كنم 70 درصد از بناهای استان متأسفانه از بین رفته اند و یا در حال تخریب هستند و معدودی نیز وجود دارند . در سال 1377 كه من تحقیقات را آغاز كردم ، بناهای زیادی وجود داشته كه الان بعد از گذشت 14 سال نیستند. مثلاً خانه حمال باشی زاده - خانه شهبندری عثمانی - خانه قاضی – خانه آیكی گلزاد - خانه هفته – خانه ملك - عمارت برازجانی - عمارت آیكی گلزاد در محله رونی – عمارت ایرانی در محله بن مانع – عمارت حیدر دشتی - قلعه حصار- قلعه شنبه – قلعه تمبك و...

آن قدر روند تخریب بناها در استان بوشهر بالاست كه متاسفانه در آینده با این وضعیت دیگری ساختمانی نخواهیم داشت ،‌ و با مراجعه به این كتاب باید به عكس – نقشه و متن آنها نگاه كنیم. اگر بگویند خانه حمال باشی الان كجاست؟ باید بگوییم به كتاب" معماری بوشهر در دوره زند و قاجار" مراجعه شود. متأسفانه آینده خوبی برای بناهای چهار محل بوشهر پیش بینی نمی كنم. زیرا وقتی امروز وارد چهار محل بوشهر می شویم، اكثر خانه ها تخریب شده و جای آنها بناهای نوساز ساخته شده است و بهتر است بگوییم به جای «بافت قدیم بوشهر» ، «بافت جدید بوشهر»

باید بگوییم از اول فروردین ماه 1392 كه كتاب منتشر شد، استقبال خوبی از كتاب صورت گرفت و بخش عمده ای از كتاب تا الان فروش رفته است. دوستان و همشهریان عزیزم با ارسال پیام به موبایل و ایمیل من و حتی تلفن زدن به موبایل من از من تشكر می كنند و مرا مورد لطف و محبت خود قرار می دهند. امید است كه این كتاب برای آیندگان منبع خوبی باشد. زیرا زحمات افراد متعددی در طول این 14 سال پژوهش در كنار هم قرار گرفت تا این كه كتاب منتشر گردید.

در مورد تجدید چاپ مجدد، باید بگوییم كه به این سادگی امكان پذیر نیست، زیرا با آن همه هزینه گران كاغذ، چاپخانه،‌ناشر، .... این كتاب به این سادگی تا چند سال آینده فكر نمی كنم كه تجدید چاپ شود و اگر افراد الان آن را تهیه كنند، بهتر است.

هفته نامه های محلی بوشهر مثل نسیم جنوب،‌خلیج فارس، روزنامه ایران، روزنامه خبر جنوب، سایت های خلیج فارس،‌ نسیم جنوب، نیم دری، مجلس شورای اسلامی، ماهنامه «كتاب ماه» كه وابسته به خانه كتاب در تهران است ،‌ماهنامه «گردشگران » و كلیه عزیزانی كه در انعكاس خبر چاپ كتاب زحمت كشیده اند،‌ تشكر می كنم . البته یك گلایه هم از صدا و سیما بوشهر دارم كه متأسفانه خبر و مصاحبه ای از چاپ كتاب در هیچ كدام از برنامه های صدا و سیما بوشهر پخش نشد، اما چندین مصاحبه با ناشر كتاب توسط صدا و سیما تهران صورت گرفت.

ممنون از وقتی كه گذاشتید

علاقمندان می توانند با موبایل و ایمیل زیر برای كسب اطلاعات بیشتر در مورد تهیه كتاب تماس بگیرند

09175011907

 این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید

• قبلی
• بعدی