پنجره اُرسی + عکس

«اورس» در فارسی به چم (معنای) گشاده لوز روس و اروس است

ارسی، گونه‌ای پنجره‌ی چوبی و شبكه‌دار كشویی است كه با بالا و پایین رفتن باز و بسته می‌شود. بلندای آن از كف تا سقف است. این در ـ پنجره‌گاه به میان‌سرا باز می‌شود و گاه میان دو تالار قرار می‌گیرد تا هنگام نیاز، باز شود و یك تالار بزرگ به‌دست آید.

ایسنا:«ارسی»‌ها خیلی دوست‌داشتنی‌اند، بویژه اگر «عشق معماری سنتی» هم باشی و مدام نوستالژی‌های كودكی را برایت تداعی كنند؛ اما تمام نوستالژی‌ها روی سرت خراب می‌شوند وقتی در سفر نوروزی در خانه‌ای قدیمی در یزد، محو بازی شیشه‌های رنگی و آفتاب ناز فروردین باشی و صدای مادری و بعد پدری و بعد باز هم مادری را بشنوی كه در پاسخ  فرزند نوجوانشان كه با اشاره به نوشته‌ی روی دیوار (اورسی) می‌پرسد مامان / بابا، اورسی یعنی چی؟ بعد از مكثی نسبتا طولانی با افتخار می‌گویند، فكر كنم اینجا اتاقی باشد كه عروس‌ها را در آن می‌آوردند، چون در لهجه‌ی یزدی به عروسی می‌گویند «عاروسی»!

آن‌وقت مثل اسفند روی آتش می‌پری و با صدای بلند تلاش می‌كنی جای خالی راهنما یا تابلوی توضیح‌دهنده را پر كنی و اندك اطلاعاتت را كه دست كم باعث می‌شود «عاروسی در لهجه‌ی یزدی» را از اورسی، یعنی اتاق‌هایی با پنجره‌های زیبای گره‌دار چوبی با شیشه‌های رنگی، تمیزدهی و با صدای بلند به گوش پسرك یا دخترك برسانی، حتا اگر پدر و مادر محترم چشم‌غره‌ای حواله‌ات كنند و دست فرزندشان را بكشند و بروند.

   این مقدمه را نوشتم تا بهانه‌ای شود برای شناختن بیشتر اورسی و گفتن این‌كه یكی از گوشه‌های زیبای آواز «معمار ایرانی» تا چه حد مهجور است، مثل خیلی گوشه‌های دیگرش كه این روزها در بافت بی‌قواره و چشم‌آزار آپارتمان‌هایی كه به سرعت قارچ در خیابان‌های دودی و سیمانی سر بر می‌آروند، هضم می‌شوند؛ خیابان‌هایی كه حتا ساختمان‌ دانشكده‌‌هایش كه قرار است مهندس معمار بیرون بدهند هم كالبدهای بی‌روحی بیش نیستند و همه‌چیز به گوشه‌های تیز و بی‌رحم مربع‌ها و مستطیل‌ها ختم می‌شود و دریغ از ذره‌ای ظرافت و زندگی.

اورسی یا ارسی چیست و از كجا آمده است؟

   «اورس» در فارسی به چم (معنای) گشاده لوز روس و اروس است. در اروپا به این گونه درها گیوتین می‌گویند. استاد پیرنیا واژه‌ی ارسی را پارسی می‌داند برابر گشاده و باز؛ ولی در فرهنگ‌ها، ارسی را یك واژه‌ی روسی دانسته‌اند. «ار» پیشوندی است برابر بالا رفتن كه در برخی واژه‌های دیگر مانند «ارچین» دیده می‌شود و «سی» برابر پرتو و چشمه كه در گویش‌های نیمروزی (جنوبی) ایران روایی است. ارسی، گونه‌ای پنجره‌ی چوبی و شبكه‌دار كشویی است كه با بالا و پایین رفتن باز و بسته می‌شود. بلندای آن از كف تا سقف است. این در ـ پنجره‌گاه به میان‌سرا باز می‌شود و گاه میان دو تالار قرار می‌گیرد تا هنگام نیاز، باز شود و یك تالار بزرگ به‌دست آید.

   كاربرد ارسی در معماری ایران به‌گونه‌ی یك بازشوی بنیادی، پیشینه‌ای بسیار كهن دارد و نمونه‌های زیبای آن در همه جای ایران دیده می‌شود. لت ارسی‌ها معمولا فرد است. ارسی یك‌لتی در بالای خانه‌های گوشوار یا راهروهای طبقه‌ی اول ساختمان دیده می‌شوند.

سطح مشبك پنجره‌های ارسی كاركردهای زیادی از جمله تأمین نور فضای درونی، در معرض دید قرار دادن فضای بیرونی، كاهش شدت تابش نور آفتاب و گرما، ایجاد زیبایی در نمای ساختمان، حفظ حریم و دور كردن حشرات مزاحم است (شیشه‌های رنگی پنجره‌های ارسی با ایجاد نورهای رنگارنگ سبب دور و خارج شدن حشرات مزاحم از فضای اتاق‌ها می‌شوند)؛ اما علاوه بر این‌ها دلایل دیگری برای استفاده از ارسی‌ها وجود داشته است.

  این نوع پنجره‌ها باعث می‌شوند نور خورشید به اندازه‌ی كافی به فضای اتاق وارد شود، نه كمتر و نه بیشتر. از نظر روان‌شناسی، رنگ‌های مختلف این شیشه‌ها و ایجاد نورهای هم‌رنگ‌شان روی انسان تأثیرات مختلفی می‌گذارد كه هر رنگ كنار رنگ دیگر، شدت این تأثیر را خنثا و مقدار مناسب آن را تنظیم و تعدیل می‌كند. بیشتر رنگ‌های استفاده‌شده در شیشه‌های ارسی، لاجوردی، قرمز، سبز و زرد هستند كه هر كدام به‌تنهایی یك تأثیر روان‌شناختی مجزا دارند.

از سوی دیگر، سطح پنجره‌های ارسی را با استفاده از انواع نقش‌های گوناگون گره‌سازی و با شیشه‌های رنگی و ساده می‌آراستند و تركیب‌های بدیعی پدید می‌آوردند و به این شكل، هماهنگی بین این شبكه‌های هندسی و نورهای رنگی باعث ایجاد زیبایی دلپذیری می‌شد

.   همچنین ناپسند دانستن تقلید از نقش‌ها و صورت‌های انسانی و حیوانی در نقاشی و سایر هنرهای تصویری و تجسمی به‌تدریج موجب شد، تقلید از طبیعت در بسیاری از هنرهای اسلامی چندان مورد توجه قرار نگیرد و جایگاه والایی نیابد. به همین دلیل، هنرمندان به ایجاد ظرافت در تركیب‌های هندسی و انتزاعی توجه بسیار كردند. از دید مردم‌شناسی نیز پنجره‌های ارسی باعث محدود كردن دید از بیرون به درون خانه می‌شوند.

   اما این‌ها تنها فواید ارسی نیستند. وقتی پای ارسی در میان باشد از تأثیر بر كاهش صدا نیز می‌توان گفت. اگر قطعات یك گره در پنجره نسبت به هم زوایای مختلف یا متعدد پیدا كنند، جابه‌جایی صوتی ایجاد می‌شود. این جابه‌جایی تابع قوانین علم آكوستیك (عایق‌ صدا) است. فرم‌های شش‌وجهی نیز دارای خواص صوتی هستند، مانند كاربرد صوتی شش‌وجهی در طبیعت در كندوی زنبور عسل كه دقیقا عمل انتقال صوت را انجام می‌دهد.

  فكر كنم همین اندازه كافی باشد برای این‌كه ارزش ارسی را بدانیم و حتا اگر قصد استفاده از آن را در معماری خانه‌ی خود نداریم، دست كم آن‌قدر بدانیم كه بتوانیم به كنجكاوی فرزندان‌مان پاسخ دهیم. ارسی‌ها مثل خیلی چیزهای دیگر دست كم، ارزش «در خاطر ماندن» را دارند.

• قبلی
• بعدی

به اشتراک بگذارید