مسجد جامع عتیق قزوین نیازمند بازسازی

مسجد جامع عتیق قزوین به عنوان یکی از ارزشمندترین و کهن ترین مساجد ایران و دنیای اسلام در پی تخریب طاق نمای جنوبی نیازمند بازسازی است.

 

 

مسجد جامع عتیق قزوین یکی از ارزشمندترین و کهن ترین مساجد ایران و دنیای اسلام است که تاریخ ایجاد آن به ۱۳ قرن پیش باز می گردد.

این بنای مذهبی و تاریخی از معدود مساجد ایران است که قدمت بنای آن به دوران پیش از اسلام می رسد و بر اساس روایت های تاریخی، آتشکده ای در محل فعلی مسجد وجود داشته که بعدها با مسلمان شدن ساکنان قزوین و مهاجرت گسترده قبایل عرب به این شهر، آتشکده خاصیت خود را از دست می دهد و به نفع اکثریت مسلمان شهر به مسجد جامع عتیق تبدیل می شود.

همچنین این مسجد در ردیف نخستین مساجدی است که به شیوه چهار ایوانی ساخته شده است. مسجد جامع عتیق کلکسیون سبک های متعدد معماری از دوره بنی عباس تا عصر پادشاهان قاجار است. این بنا در غرب خیابان سپه در محله دباغان قرار دارد.

مسجد جامع عتیق در طول تاریخ بنای خود از حمله مغول تا حمله افغان ها، بارها به دلیل وقوع حوادث مختلف با تخریب های متعددی مواجه بوده اما با این حال نوابغ طراح این بنا، به گونه ای این مسجد را طراحی کرده اند که با وجود گذشت سیزده قرن از احداث آن، وقوع جنگ ها و زمین لرزه های مهیب در قزوین، مسجد جامع عتیق کماکان استوار و پابرجاست.
علی رغم این ویژگی ارزشمند در بنای این مسجد عدم توجه مسئولان ذیربط به مسجد طی سالیان اخیر و فرسودگی های تاریخی خسارت هایی به مسجد وارد کرده است که تخریب طاق نمای جنوبی که طی بارش های ماه گذشته بارز ترین نمونه های این تخریب هاست که ضرورت مرمت جامع این مسجد ارزشمند را یادآوری می کند.

تخریب مناره و بافت حاشیه ای مسجد

یکی از نتایج تاخیر در مرمت اصولی مسجد جامع، دوم دی ماه سال ۹۱ روی داد و طی این حادثه با سهل انگاری پیمانکاری که مامور مرمت مسجد جامع بود بخش چوبی مناره غربی مسجد بر اثر اتصال سیم برق در آتش سوخت و برای همیشه نابود شد.
با وقوع این حادثه مسجد جامع عتیق قزوین یکی از زیباترین تزئینات خود را از دست داد اما این همه ماجرا نبود چرا که در طول سالیان اخیر بسیاری از خانه های تاریخی اطراف مسجد که هماهنگ با اصول معماری مسجد ساخته شده بودند به عنوان بافت فرسوده تخریب شدند و به جای آنها ساختمان های نوساز نشستند که نه تنها هیچ سنخیتی با بنای مسجد جامع نداشتند بلکه با اعمال یک شبه معماری بدون هویت شرقی و غربی به نوعی دهن کجی به نما و هویت مسجد جامع محسوب می شدند.

تخریب های مسجد جامع با طرح پیاده روسازی و بسترسازی مقابل مسجد ادامه داشت. طرحی که به گفته بسیاری از کارشناسان عدم تجانس آن با بافت تاریخی مسجد و شهر، مسجد جامع را تبدیل به پارک کرده بود تا جایی که بعدها مسئولان وقت مجبور به تغییر کف سازی مقابل این بنای تاریخی شدند که در جریان این کنده کاری ها باز هم آسیب های متعددی به مسجد وارد شد.

تخریب طاق نمای جنوبی مسجد جامع

آرش ضیاء آبادی در این باره به خبرنگار مهر گفت: ایوان جنوبی مسجد جامع عتیق قزوین یکی از قدیمی ترین بخش های این بنای باشکوه تاریخی مذهبی و مربوط به دوران صفویه است که بخشی از قاب سازی جداره فرسوده طاق نمای این ایوان به علت آسیب دیدگی شدید در چند ده سال اخیر و عدم مرمت و بازسازی بر اثر بارندگی های شدید اخیر قزوین ریزش کرد.
وی می افزاید: پروژه مرمتی ایوان جنوبی مسجد جامع عتیق قزوین به دلیل فرسودگی بافت و مصالح در این قسمت از بنا در سنوات گذشته توسط تیم مرمت و کارشناس فنی این اداره کل آغاز شده و مراحل مستند نگاری، الگوبرداری و مرمت قسمت زیرین طاق نمای ایوان صورت گرفت و کار بازسازی و استحکام بخشی قسمت های دیگر آن در دست اقدام است که در آینده نزدیک انجام خواهد شد.

معاون میراث فرهنگی قزوین در ادامه اظهارداشت: جداره فرسوده طاق نمای ایوان که بر اثر بارندگی های چند روز اخیر دچار آسیب شده، با توجه به نوع ساخت و ارتفاع زیاد بافت در مراحل اجرایی مرمت و پیاده سازی با مشکلاتی مواجه بود که با تخریب صورت گرفته از اولویت های مرمتی این سازمان برای بازسازی و استحکام بخشی محسوب می شود.

آرش ضیاء آبادی با اشاره به تخریب هایی که طی سالهای گذشته در این بنای کهن رخ داده است، تصریح کرد: مسجد جامع قزوین طی سالیان گذشته با آسیب ها و تخریب های جدی مواجه بوده و به همین دلیل کار مرمت و مقاوم سازی این بنای عظیم تاریخی بسیار زمان بر و حساس است و باید از تجربه و تخصص اساتید ماهر برای تقویت ساختار سازه ای این مسجد استفاده کرد.

وی بیان می کند: امیدواریم با همکاری و همراهی مجموعه مدیریت استان و کارشناسان خبره کشور و حمایت هم استانی های عزیز بتوانیم این پروژه عظیم مرمتی را به پایان رسانده و به بهترین نحو از این بنای عظیم تاریخی، مذهبی حفاظت کنیم.

مسجد جامع سمبل عظمت معماری ایران

استاد تاریخ صفویه دانشگاه تهران درگفتگو با خرنگار مهر با اشاره به جایگاه بی بدیل مسجد جامع در تاریخ و فرهنگ ایران و جهان اسلام گفت: مسجد جامع عتیق شاهکار معماری و سمبل عظمت معماری دورانی تاریخی است که صیانت از آن وظیفه ای دینی و ملی محسوب می شود.

احسان اشراقی  ادامه داد: مسجد حیدریه و مسجد جامع عتیق مشابه یکدیگر هستند و کنار هم قرار گرفتن مجموعه ارزشمندی از مدرسه، مسجد، حمام و بافت مسکونی با ساختمانهای پر از نقش و نگار مملو از تاریخ و فرهنگ است که نباید اجازه دهیم تخریب این بنا موجب تخریب تاریخ و فرهنگ قزوین و ایران زمین شود و این نیازمند همت میراث فرهنگی است.

استاد تاریخ دانشگاه تهران با تاکید بر ضرورت احیای بافت تاریخی قزوین بیان کرد: قزوین از لحاظ تاریخی و فرهنگی در شناسنامه تاریخ کهن ایران از پشتوانه غنی و ارزشمندی برخوردار است بنابراین همه اقشار و مسئولان قزوین باید در حفظ و مرمت بناهای تاریخی که مسجد جامع عتیق بخش مهمی از آنهاست بکوشند و همه وظایف را به دیگران محول نکنند.

۳۳ سال زمان برای ترمیم مسجد جامع

قدمت طولانی، مساحت وسیع مسجد جامع قزوین و بروز حوادث طبیعی و غیرطبیعی که هر یک به نوعی در تخریب این بنای تاریخی موثر بوده اند همگی نمایانگر این حقیقتند که در صورت عدم بازسازی به موقع باید در انتظار تخریب های وسیع تری در این مسجد بود.

در این رابطه مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری با برآورد هزینه بازسازی این مسجد به خبرنگار مهر گفت: بازسازی مسجد به ۳ میلیارد تومان هزینه و سه سال زمان نیاز دارد.

محمدعلی حضرتی ها با اشاره به موانع مدیریتی و اعتباری در مسیر ترمیم مسجد گفت: در حال حاضر از محل اعتبارات ملی برای مرمت مسجد مصالح تامین شده است که در یک پروژه سه ساله همه مسجد ترمیم خواهد شد.

وی می افزاید: با وجود تعدد آثار تاریخی اعتبارات کمی به مرمت بنا اختصاص داده می‌شود و بسیاری از بناها به‌ خصوص مساجد تاریخی شهر و گرمابه‌ها در زمینه مرمت دچار مشکل هستند.

این مسئول همچنین در خصوص مدت زمان ترمیم مسجد جامع گفت: در حال حاضر مصالح لازم برای مرمت مسجد جامع تهیه شده و مرحله اول تامین اعتبار صورت گرفته که در یک دوره زمانی حداکثر سه ساله می توانیم کل مجموعه را مرمت کنیم.

میراث فرهنگی شناسنامه هویتی ملت

مسجد جامع عتقیق به همراه همه آثار تاریخی این استان شناسنامه های هویتی هستند که فراتر از سازمان ها و دستگاه های اجرایی به همه مردم قزوین و ایران تعلق دارند و هرگز نباید در صورت رسیدن صدمه ای به این آثار ارزشمند هر کس با ارجاع مسئولیت بازسازی به دیگری شانه از بار مسئولیت پذیری خالی کند.

در این بین متاسفانه مسجد جامع قزوین قربانی صدمات پی در پی بود که طی سالیان اخیر برآن وارد شد حال آن که اگر پیش تر ترمیم درست و اصولی مسجد صورت می گرفت حداقل مناره چوبی مسجد و تعدادی از خانه های قجری ارزشمند پیرامون مسجد سالم می ماندند.

بدیهی است بیش از این نباید شاهد تخریب و صدمه مسجد جامع باشیم و در این میان می توان با توجه به هزینه بالای بازسازی و اهمیت حیاتی این ترمیم از ظرفیت و همکاری سایر دستگاه ها و نهادها مانند شهرداری و اوقاف نیز برای ترمیم این مسجد سود جست تا در آینده ای نزدیک شاهد ترمیم همه نقاط تخریب پذیر مسجد و افزایش استقامت آن در برابر حوادث طبیعی و غیرطبیعی باشیم.

گزارش از هاشم الله یاری

مهر