كار تدوین منشور مرمت به كجا رسید؟

سیدمحمد بهشتی گفت: مرحوم باقر آیت‌الله‌زاده‌ی شیرازی به مطالعات تاریخی _ معماری و حفاظت و مرمت پرداخت تا آموزش و پژوهش را در این حوزه گسترش دهد.

ایسنا، رئیس سابق سازمان میراث فرهنگی كشور در پنجاه و سومین گفتمان هنر و معماری كه به مناسبت پنجمین سالگرد وفات مرحوم دكتر باقر آیت‌الله‌زاده شیرازی با موضوع «درس‌هایی از مرمت» عصر دیروز در «موزه‌ی هنر امام علی (ع)»، برگزار شد‌، ادامه داد: مرحوم شیرازی دائما تاكید می‌كرد حفاظت از آثار تاریخی بیشتر با هدف آموزش و پژوهش انجام می‌شود كه این شاید یكی از روشن‌ترین راه‌ها برای شناختن فرهنگ و تاریخ ما است.
 

وی تأكید كرد: ما آثار گذشته خود را حفظ می‌كنیم تا خودمان پرستیژ و شخصیت‌مان را بشناسیم و حفظ كنیم. اینكه اكنون مصرف كننده‌ایم و هنوز به مرحله تولید كننده نرسیده‌ایم به دلیل نشناختن خودمان است. مرحوم شیرازی نیز به طور دائم تاكید می‌كرد كه حالمان خوب نیست چون مصرف كننده‌ایم. زمانی خوب می‌شویم كه تولید كننده باشیم. وقتی كسی این حرف‌ها را می‌زند به طور قطع رفتارش در عمل با كسی كه اینگونه اعتقادات را ندارد باید متفاوت باشد و این تفاوت بود كه دكتر شیرازی را از دیگران متمایز می‌كرد.
 

بهشتی با اشاره به این بیت از حافظ كه «تا نگردی آشنا زین پرده رمزی نشنوی/ گوش نامحرم نباشد جای پیغام سروش»، گفت:‌ این بیت در خور حال مرحوم شیرازی است. حافظ تاكید می‌كند محرمیت حاصل انس است و انس از جنسی است كه موكول به شناخت باشد. زمانی با چیزی انس می‌گیریم كه نسبت به آن شناخت داشته باشیم و شناخت‌مان فقط نظری نباشد. همه كسانی نیز كه با دكتر شیرازی مأنوس بودند این قضیه را دائما در ذهن خود مرور می‌كنند.
 

او افزود: دكتر شیرازی از هر فرصتی برای آموختن به هر دو معنایش (آموختن و فراگیری) استفاده می‌كرد و هیچ فرصتی را از دست نمی‌داد. وی هیچگاه فقط به آموزش اكتفا نمی‌كرد گاهی اوقات نكاتی ریز را از دیگران می‌آموخت و همیشه سر كلاس تا زمانی كه مطمئن نمی‌شد همه‌ی دانشجویانش مطالب را به خوبی یاد گرفته‌اند رضایت پیدا نمی‌كرد. در واقع پرورش برای او همیشه در اولویت بود.
 

بهشتی ادامه داد:او برای ما بیشتر یك معلم بود تا یك دوست و همكار. و همیشه نگران توبیخ شدن بودیم. او بیش از هر چیز نسبت به انسی كه به آثار تاریخی و فرهنگی پیدا كرد و آشنایی‌ كه به دنبال محرمیت برایش ایجاد شده بود نسبت به فرهنگ ایرانی تابع سنتی شده بود كه در این فرهنگ از آن تبعیت می‌شد و آن سنت بنابر این فرهنگ، ذهنیتی است كه در هر چیزی یا كسی گوهری نهفته است كه آن گوهر باید از قوه به بالفعل درآید و این كار موكول به تربیت است.
 

رئیس اسبق سازمان میراث فرهنگی كشور ادامه داد: مرحوم شیرازی برای تربیت اولویت قائل بود و رفتارش به گونه‌ای بود كه دانشجویان و اطرافیانش باید تربیت می‌شدند. همه‌ی كسانی كه با وی كار می‌كردند حتما در زمان‌هایی طعم تلخ اخم وی را چشیده‌اند و ریاضت‌های سختی از دكتر شیرازی به آنها رسیده است كه اكنون به شیرینی زندگی خود رسیده‌اند.
 

وی دو اصطلاح «پرهیختن» و «فرهیختن» را كلماتی دانست كه به اعتقاد دكتر شیرازی در امر تربیت نقش زیادی دارند و گفت: پرهیختن ظاهر عمل ما را درست می‌كند و مفهومی از تربیت است و فرهیختن موكول به این است كه گوهری در وجود شخصی باشد. امروز ما در اصطلاح فرهیخته بسیار سخاوتمندانه عمل می‌كنیم و به راحتی دائما از آن استفاده می‌كنیم و به هر ریز و درشتی فرهیخته می‌گوییم. فرهیخته گوهری است كه اكنون دیگر زیاد تولید نمی‌شود.
 

او افزود: اگر بخواهیم كسانی كه این جایگاه را دارند، بشناسیم باید نخست وظیفه‌ی خود را نسبت به آنها خوب ادا كنیم و شرطش این است كه آنها را بشناسیم. متاسفانه اكنون هرچیز با ارزشی، تقلبی‌اش زیاد است و سخت می‌شود سره را از ناسره تشخیص داد. برای این كار فقط نباید به تحلیل و تحسین اكتفا كنیم.
 

به گزارش ایسنا، در ادامه‌ی این نشست، نیز دكتر اسكندر مختاری كارشناس حوزه‌ میراث فرهنگی زندگی مرحوم دكتر شیرازی را به چهار بخش پژوهش‌، حفاظت و مرمت‌،آموزش‌ و ترویج تقسیم‌بندی كرد و افزود: اكنون ایرانیان با آثاری كه مستشرقین شناخته‌اند شناخته می‌شوند. از زمان‌هایی كه درس مرمت و میراث فرهنگی در ایران شناخته شد دكتر شیرازی و دكتر مهریار می‌خواستند حقیقت تاریخ معماری را بشناسانند. در مرمت بنا،دكتر شیرازی سه مقطع تاریخی را پشت سر گذاشت تا به جایگاهی رسید كه بیشتر به آموزش اشتیاق داشت. جایگاه وی در موضوع حفاظت و مرمت بناها بود.

وی ادامه داد: در ایران سه دوره‌ی تاریخی مرمت داریم. دانش تاریخی مرمت در فرهنگ ایرانی تا دوره‌ی بعد از قانون «عتیقات» ادامه داشت و توسعه‌ی مساجد شهرستانی و مساجد كوشكی دوره‌ی نخست را شامل می‌شد. دوره‌ی دوم؛ تجمیع هنر و دانش با یكدیگر بود كه دكتر شیرازی در تاریخ مرمت ایران این كار را انجام داد و در دوره‌ی سوم كه از سال 1345 به این طرف را در برمی‌گرفت، تاسیس سازمان میراث فرهنگی و همزمان با آن صاحب سبك شدن مرحوم شیرازی بود كه وی را از نظر جایگاه در تاریخ مرمت در راس هرم قرار می‌دهد.
 

او با اشاره به انتشار مجله‌ی «اثر» و برگزاری كنگره‌های تاریخ معماری و شهرسازی توسط مرحوم شیرازی اظهار كرد: او همیشه مانند ترازو عمل می‌كرد زمانی كه چیزی را می‌پذیرفت و درباره‌ی آن مطمئن می‌شد دیگر هیچ تعارفی با كسی در آن زمینه نداشت. وی همچنین در زمینه‌ی ترویج علم نیز غافل نبود. این موهبتی است كه خداوند نصیب افرادی مانند دكتر شیرازی می‌كند.
 

به گزارش ایسنا‌، حسین رایتی‌مقدم - كارشناس حوزه میراث فرهنگی- نیز در این نشست اظهار كرد: نام دكتر شیرازی با مرمت تداعی می‌شود. وی بنیان‌گذار مرمت علمی در ایران بود و فعالیت‌هایش كه از سال 1344 آغاز شد با بنیان‌گذاری سازمان ملی حفاظت آثار تاریخی ایران همراه بود. او یك دهه درس حفاظت و مرمت را به صورت گسترده در كشور جا انداخت و كار در اصفهان برگ زرین اقدامات وی در این حوزه بود. هرچند در دیگر نقاط كشور كارهای فوق العاده‌ای انجام می‌داد. وی دولت‌خانه‌ی صفوی،رواق‌های صفوی، محله‌های جلفا و گورستان تاریخی تخت‌پولاد در اصفهان را «تهدید حدود» كرد و با ابلاغ به استانداری، مصوبه‌ی سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران آن زمان را گرفت.
 

این كارشناس حوزه میراث فرهنگی با تاكید بر این‌كه مرحوم شیرازی هیچ‌گاه پشت میز ریاست ننشست، ادامه داد: در سال‌های نخستی كه سازمان میراث فرهنگی تاسیس شد و وی به عنوان معاون اجرایی كار می‌كرد، یكبار آقای «مایور» به شهر اصفهان آمد و از مسئولان خواست به دلیل ترافیكی كه اطراف میدان نقش‌جهان وجود دارد از خیابان حافظ تا خیابان سپه، زیرگذری سواره از زیر میدان نقش جهان عبور دهند تا ترافیك آسیب كمتری به این میدان تاریخی وارد كند، در آن زمان 14 هزار دلار اعتبار برای انجام بررسی‌ها گذاشته شد و بعد از به پایان رسیدن مطالعات كه دكتر شیرازی نیز در آن نقش مهمی داشت به طور رسمی و قانونی اعلام شد رفتن به زیرزمین درهمه‌ی نقاط شهر اصفهان به خصوص مكان‌های تاریخی مطلقا ممنوع است كه اكنون نیز اسناد و مدارك آن موجود است.
 

به گزارش ایسنا، فرامرز تطهیری‌مقدم نیز در این نشست گفت: نتیجه‌ی یكی از كم‌كاری‌هایی كه ما مهندسین درباره‌ی بناها انجام می‌دهیم اتفاقی است كه چند روز پیش در آذربایجان‌شرقی رخ داد و اكنون داریم حاصل آن را درو می‌كنیم.
 

این معمار افزود: در دورانی كه مهندس بهشتی، ریاست سازمان را برعهده داشت مرحوم شیرازی یادداشتی تحت عنوان «اخلاق در مرمت» به من داد كه بعد از مدتی آن سرلوحه‌ی بسیاری از مرمت‌گران ایرانی شد. مرحوم شیرازی معتقد بود كه مرمت‌گر انسانی هنرمند است كه نگاهی بی‌تفاوت به آثار تاریخی ندارد، بلكه نگاه آن یك رابطه‌ی عاشقانه است. مرمت گر امانت‌داری پرهیزكار است و در واقع به نوعی گاهی اوقات ریاضت می‌كشد.
 

به گزارش ایسنا‌، در پایان این نشست فرزند مرحوم باقر آیت‌الله زاده‌ی شیرازی نیز در سخنانی گفت: پدرم به بحث نظام ملی نوآوری در حوزه‌ی استراتژیك معتقد بود و این نظام را در حوزه‌ی مرمت نیز بسیار جدی می‌گرفت. وی در سال‌های پایانی عمرش در حال تهیه منشور ملی مرمت بود و تا حدی نیز آن را تدوین كرده بود، ولی اكنون نمی‌دانم كار تدوین این منشور به كجا رسیده است؟
 

رضا شیرازی افزود: او قبل از فوتش در حال كار بر روی پنج كتاب بود، به خصوص بر روی تدوین كتاب «تاریخ معماری شهرسازی در اصفهان» بسیار كار می‌كرد، فكر می‌كنم حدود 20 سال دیگر وی باید زمان می‌داشت تا آنچه را در این زمینه در ذهن داشت به روی كاغذ بیاورد.

به گزارش ایسنا، مرحوم دكتر باقر آیت‌الله‌زاده شیرازی در سال 1315 در نجف اشرف به دنیا آمد و در سال 1342 از دانشكده‌ی هنرهای زیبای دانشگاه تهران فارغ التحصیل شد. در سال 1354 دكتری خود را در مرمت بناهای سنگی از دانشگاه یورك - انگلستان دریافت كرد. مهمترین مسئولیت‌های فنی – اداری وی در سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران و سازمان میراث فرهنگی كشور و نیز موسسه فرهنگی- هنری ایكوموس بود و در روز 28 مردادماه 1386 و در حین برگزاری مراسم تقدیرش دارفانی را وداع گفت.

به اشتراک بگذارید