قلعه گبری قم هنوز نفس می‌كشد

در یك فرسنگی شرق شهر قم، پشت مسجد جمكران و درست در وسط بافت مسكونی روستای جمكران، یك چهاردیواری از خشت و گل قرار دارد كه حالا زمین بازی بچه‌های روستای جمكران شده است و رد دوچرخه و توپ بچه‌ها هر روز، خشتی از دیوار را پایین می‌ریزد.

به گزارش خبرنگار سرویس میراث فرهنگی خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، این چهاردیواری از درون خالی، كه به حیاط خلوت اهالی روستای جمكران تبدیل شده، از گذشته‌های دور كه حتا قدیمی‌های این روستا هم آن را به یاد نمی‌آورند، در همین شرایط بوده است و تنها تفاوتش با بچگی آن‌ها، خالی شدن كف محوطه از زباله و پر شدن‌اش با سنگ‌ریزه و شن است.
 

تابلوی معرفی این بنا در سال‌های گذشته همراه در ورودی این چهاردیواری توسط معتادان از جا كنده شد و حالا دیگر نشانی برای معرفی این بنای خشت و گلی باقی نماینده است؛ اما اگر بتوان به حافظه‌ی قدیمی‌های كوچه‌پس‌كوچه‌های روستای جمكران اعتماد كرد، نام این چهاردیواری «قلعه گبری» است، قلعه‌ای كه اهالی محل آن را به نام قلعه‌ی «گِلی» می‌شناسند و ساخت آن را به زمان «جمشیدشاه» از شاه‌های پیشدادی نسبت می‌دهند.

معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان قم درباره‌ی این قلعه به خبرنگار ایسنا توضیح داد: تنها چیزی که از این قلعه باقی مانده، چهاردیواری آن است که در وسط آن زندگی جریان دارد. چیدمان دیوارهای این قلعه در نوع خود، خاص است، به‌گونه‌ای كه نیم متر چینه، چند رج خشت از بالا تا پایین دیوار را به ترتیب پر كرده است.
 

عمار کاووسی با بیان این‌که این قلعه در مرکز روستای جمکران قرار دارد، گفت: هرچند بعد از ثبت این مکان در 17 آذرماه 1379 در فهرست آثار ملی، برای این بنا در ورودی گذاشته شد و تابلویی با هدف معرفی، کنار آن نصب شد، ولی این قلعه تا مدت‌ها زباله‌دانی روستا بود. سرانجام در هماهنگی با شهرداری منطقه برنامه‌ریزی‌هایی برای سامان‌دهی آن انجام شد و شهرداری طرح تبدیل قلعه به پارک را مطرح كرد که طرح آن بررسی و تثبیت شد؛ اما متأسفانه با وجود انجام اقداماتی مانند پاک‌سازی فضا از زباله‌ها، مسطح کردن کف قلعه با شن و ماسه، استحکام‌بخشی دیوارها و تقویت پایه‌های فرسوده‌ی آن توسط اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان قم، شهرداری تعهد خود را در قبال طرحی كه ارائه كرد، انجام نداد.
 

او ادامه داد: چهار دیوار قلعه به یکدیگر متصل هستند و ارتفاع آن حدود شش تا هفت متر با قطر حدود دو متر است و مصالح آن از خشت و چینه است. به نظر می‌رسد این دیوارها حالت دفاعی داشته‌اند و با توجه به این‌كه یک سازه‌ی دفاعی از استحکام بیشتری برخوردار است، این قلعه نیز آن استحكام را دارد. همچنین در داخل قلعه، خانه‌هایی كوچك برای استفاده‌ی مردم و اتاقک‌های نگهبانی بوده است.

وی با بیان این‌که قم در متون قدیمی به‌دلیل داشتن قلعه‌ها و حصارهایی معروف به نام «چهل حصار» معروف بوده است، گفت: خان روستای جمکران نیز به‌عنوان یکی از روستاهای اصلی قم برای مردم روستایش برج و بارویی دفاعی ساخته بود تا در مواقع لزوم از آن استفاده کند.
 

او با اشاره به این‌که از این قلعه‌ی ساسانی، بعد از دوران اسلامی و حتا در دوران متأخر اسلامی نیز استفاده می‌شد، بیان كرد: به‌مرور به‌دلیل گسترش روستا، افزایش جمعیت و در نهایت، توسعه‌ی ساخت‌وسازها، این قلعه مانند دیگر قلعه‌ها اهمیت خود را به‌عنوان یک مکان دفاعی از دست داد و كمتر كسی به آن توجه كرد؛ ولی خوشبختانه دیوارهای قلعه گبری تقریبا سالم هستند و از بیرون، نمای قلعه کاملا مشخص است كه گویای وجود تأسیسات دفاعی کامل و سابقه‌ی سکونت در منطقه است؛ اما در داخل محوطه متأسفانه چیزی وجود ندارد.
 

وی این قلعه را از نظر اطلاعات تاریخی دارای اهمیت فوق‌العاده‌ای دانست و افزود: به‌دلیل از بین رفتن معماری قلعه که در لایه‌های سطحی قرار داشته است، این محوطه‌ی تاریخی به کاوش باستان‌شناسی نیاز ندارد.
 

به گزارش ایسنا، حتا اگر این چهاردیواری هیچ در و دیواری هم از قبل نداشت، با توجه به موقعیت قرار گرفتنش در روستای جمكران كه مدتی پیش براساس مصوبه‌ی هیأت دولت، نام منطقه‌ی نمونه‌ی گردشگری را به خود گرفت، آن‌قدر پتانسیل برای جذب گردشگر دارد كه به آن به چشم دیگری نگریسته و توجه‌ها برای سامان‌دهی آن و محوطه‌ی اطرافش بیشتر شود.

• قبلی
• بعدی

به اشتراک بگذارید