در 50 كیلومتری جنوب تبریز و در دامنه قلل مرتفع سهند روستایی واقع شده است كه جای پای تاریخ را بر پیشانی خود دارد.این روستا «كندوان» است.سهند منطقه ای آتشفشانی است كه حدود پنجاه دهانه پنهان و آشكار در آن وجود دارد و نیز دره های متعددی در اطراف آن وجود دارد و كندوان در یكیاز این درّه ها قرار دارد. در خط القعرو در كناره جنوبی رودخانه ای كه از وسط درّه عبور می كند چشمهآب گوارایی وجور دارد. به عقیده اهالی منطقه آب این چشمه خاصیت درمانی دارد.

از آنجا كه كندوان در منطقه سردسیر و كوهستانی واقع شده است تقریبآ نه ماه از سال را بسیار سرد است و در زمستانبرودت آن به حد اعلای خود می رسد.این منطقه خاك حاصلخیزی دارد و محصولات كشاورزی در آن به خوبی به عملمی آید.دامداری نیز، در سطح پرورش گوسفند، از جمله كارهای مهم روستائیان است.

بررسی زمین شناسی تاریخی كندوان

صخره های مخروطی شكل كندوان در مراحل اولیه زمین شناسی كه پوسته زمین در حال سخت شدن بوده و در اثر جابجایی كوهها،به صورت متبلور از محیط اطراف خود جدا شده و فرم گرفته اند.این مخروط ها بعدآ در اثر ساییدگی به صورت فعلی - كه كاملآ دارای سطوح صاف هستند- در آمده اند.حفره های طبیعی موجود در این مخروط ها گویای آن است كه ضمن به وجود آمدن این مجموعه،هوا یا گازهای موجود در داخل خمیره مخروط ها آزاد شده و حفره ها به وجود آمده اند.همچنین احتمال دارد كه مواد سبك تری در داخل آنان وجود داشته كه به تدریج در اثر عوامل طبیعی از بین رفته اند وجای آنها به صورت حفره های بزرگ خالی باقی مانده است.

ایجاد كران ها

معماری صخره ای روستای كندوان در رابطه با كران های طبیعی و مناظر اطراف ،جهانی از زیبایی پدید آورده است.مجموعه دهها كران جوراجور؛ چند تایی،دوتایی،خرد،مخروطی شكل و دوك مانند منظره ای بدیع را پدید آورده است كه به واقع یكی از دیدنی ترین مناظر طبیعی ایران است.

مسجد و حمام در دل سنگ

روستای كندوان دارای دو مسجد و یك حمام و دو آسیاب است كه از واحد های فوق الذكر مسجد قدیمی و حمام در دل صخره ایجاد گردیده اند.

كران كسجد قدیمی تقریبآ در میانه روستا و در دهانه یكی از شیار های بزرگ قرار گرفته است.كران مسجد یكی از بزرگترین كران های را تشكیل داده و شامل سه اشكوب (طبقه)است. اشكوب اول آن انبار و اصطبل،

اشكوب دوم مسجد و اشكوب سوم مسكونی است.در مقابل كران مسجد كرانی دیگر قرار دارد كه در حال ویرانی است.این دو كران به وسیله یك پل چوبی به یك دیگر متصل می شوند.ورودی مسجد به وسیله همین پل به كوچه ارتباط دارد .بعد از ورودی تقسیم كننده ای ملاحظه می شود كه به دو فضای مردانه و زنانه مسجد منتهی می گردد.در همین قسمت فضایی مانند كفش كن،كه از آن به منظور گذاردن كفش و سایر وسایل استفاده می شود،وجود دارد.قسمت زنانه تقریبآ 12.20*4.90 و قسمت مردانه 12*4.50 و ارتفاع آن در مجموع بین 1.85 تا 2 متر می باشد.

معماری و سیمای كندوان

فرم كالبدی این مجموعه از لحاظ معماری یكی از نادرترین شیوه هایی است كه تا كنون به وسیله بشر به عنوان محل سكونت انتخاب شده است.وحدت كامل بین عوامل متشكله مجموعه بر قرار است و تناسب حفره هایی كه به وسیله انسان كاویده وتراشیده شده كاری بس دشوار بوده و از این رو حفره ها به قدر نیاز و كفایت تراشیده شده اند.نور حفره ها اغلب بسیار كم و راههای ارتباطی بین مخروط ها بسیار باریك است.با این همه اهالی به راحتی در آنها زندگی و رفت و آمد می كنند.

یكی از ویژگیهای معماری كندوان تنوع مصالح است ،ضمن استفاده از صخره های بزرگ و حفره های میان ایشان شاهد استفاده گسترده ای نیز ازمصالح گوناگون از جمله كاهگل و چوب و سنگ در كنار هم هستیم.

یك جزیره امن!

در بیرون از مخروط ها اغلب تراس بندی هایی از سنگ به چشم می خورد.در كوره راهها دندانه هایی مانند پل كنده شده كه انسان و احشام یكسان از آنها بالا می روند.در قسمت های پایین ناگهان كلبه های جدیدی كه دیواره های سنگی دارند به مجموعه اضافه شده اند.دیوار این كلبه ها از سنگ لاشه ساخته شده و سقف آن ها از چوب و كاهگل.ارتباط این كلبه ها به مخروط های جانبی خود از طریق سوراخ های بسیار باریكی، كه در دیوار مخروط ها حفر شده،تأمین شده است.

گسل ها كه مجموع كندوان را به چند رشته تقسیم می كنند،در عین حال كه از نظر سیمای روستا لبه و حد تلقّی می شوند،نقش هدایت فاضلاب و آب باران و برف را به طرف رودخانه نیز بر عهده دارند و اغلب برف های بالای مجموعه مخروط ها در كوه جمع می شوند، بصورت بهمن یا به صورت آب جاری از این گسل ها جاری شده و به رودخانه می ریزند.

باد معمولآ از جهت طول دره یعنی از جهت شرق و غرب می وزد و مجموعه ها به طور كامل از نور آفتاب جنوب برخوردارهستند.در داخل بافت كندوان چنان وحدتی حكمفرماست كه انسان به راحتی راه خود را گم می كند.رنگ سنگ «توف» كه تمام مجموعه را پوشانده به این یكدستی و وحدت افزوده است.در قسمت های بالای ده این هماهنگی باز هم بیشتر است حتی كلبه های قدیمی تری وجود دارد كه در ورودیشان نیز از سنگ است؛واحد های تشكیل دهنده محله ها نیز كاملآ از اطراف بسته اند و همچون جزیره ای كه فقط یك راه دارد امنیت كاملی را برای ساكنان خود تأمین می كنند.

نكته هایی در ساخت خانه ها؛سر خم كنید و وارد شوید!

در تراش قسمت های مختلف خانه ها مسائلی در نظر گرفته شده استدر ورودی از قر انسان متوسط القامه كوتاهتر است(البته این مسئله در معماری گذشته ما در اكثر مناطق ایران رایج بوده) و این شاید در این منطقه به این دلیل باشد كه نفوذ هوای بیرون به داخل كمتر گردد و یا شاید(به احتمال قوی) به این دلیل است كه فرد وارد شونده سر فرودد آورد و با خضوع وارد خانه شود.

فضای داخلی، هم محل نشیمن،هم اتاق پذیرایی،هم اتاق اتاق خواب و هم محل صرف غذاست.تنها در قسمت انتهائی صخره معمولآ فضایی را مانند صندوق خانه تراش داده اند.در دیوار ها طاقچه هایی كنده شده كه اغلب قرآن مجید،چراغ روشنایی،رادیو،قاب عكس و دیوان حافظ،آنها را پر كرده است.

تغییرات از راه رسیده اند،امّا كندوان باستانی چه می شود؟

در مجموع تلاش نسل ها كه در این محل زیسته بودند دهكده ای بود كاملآ متفاوت و عجیب تا اینكه انقلاب «چشمه اسرار آمیز»رخ داد؛چشمه ای كه گفته می شود آب آن كلیه سنگها و رسوبات كلیوی،كبدی و صفراوی را از بین می برد.كوره راهی كه به ده منتهی می شد به سرعت تبدیل به جاده ای موقت و قابل رفت و آمد گردید و در مقابل چشمه صف هایی از مشتاقان تشكیل شد.ماشین چهره ای دیگر داد.رونق توریسم مسافرخانه ها را پدید آورد.آجر و آهن و سیمان همه جا ریخته شد.مغازه های پلاستیك فروشی همه جا سبز شدند...

گرچه زندگیدز حفره های كنده شده در دل صخره ها منطبق با روند زمان نبود و خواه نا خواه تغییرات از راه می رسیدند ولی تردیدی نیست كه سیاست گذاران محافظت آثار باستانی و نیز متولیان صنعت توریسم كشور باید بطور جدی به نگهداری خانه های باستانی باقیمانده در كندوان و معرفی آن به توریستهای داخلی و خارجی بیندیشند.همانگونه كه «كاپادوكیه»به منطقه توریستی مهمی در تركیه تبدیل شده كندوان نیز می تواند به صورت محلی كه جهانگردان را به حود جلب كند در آید.

برای رفتن به كندوان باید به «اسكو» در 32 كیلومتری جنوب غربی تبریز رفت و از اسكو 20 كیلومتر راه ،بازدیدكننده را به كندوان می رساند.