اصفهان- پیدایش شهر

نویسنده : مهندس محسن گلکار کارشناس ارشد مرمت بافت

اصفهان از ابتدای شکل گیری به سبب اقلیم و موقعیت جغرافیایی مورد توجه انسان ها قرار گرفته و ریشه های شهر و شهرنشینی به مرور زمان شروع به گسترش کردند .این خطه قبل از آنکه پا به عرصه شهر و شهرنشینی بگذارد،از پانزده محدوده کوچک و بزرگ(اشکهان، باطرقان، بروسکان، جرواآن، جوزدان، خرجان، خشینان، سنبلان، فابجان، فراءآن، فرسان، فلفلان، کماءآن، لنبان، یوان (ذکر اخبار اصبهان-جلد اول)) که در نزدیکی یکدیگر قرار گرفته بودند، تشکیل میشود.

پس از ورود اسلام به این ناحیه این محلات شروع به گسترش کرده و در بعضی از نقاط به یکدیگر پیوسته و در بعضی نقاط هنوز از یکدیگر گسسته باقی ماندند.یکی از دلایل گسترش این محلات ورود افراد و مردمانی دیگربه اصفهان بود؛ اما اصفهان هنوز در ابتدای ورود اسلام به آن، پا به عرصه ی شهر و شهر نشینی نگذاشته بود؛ زیرا در این دوره بنابر عقیده برخی از شهرشناسان، اصفهان هنوز، از برخی عناصر شهری، همچون مجموعه های شهری بهره ای نگرفته بود؛ در توضیح دلایل این قضیه، برخی از متخصصان که از آن ها میتوان به دکتر محسن حبیبی اشاره کرد ؛چنین اعلام میدارد که در دوره اول ورود اسلام به دلیل عدم تحقق مسجدی جامع، که جامعیت آن موجب شکل گیری شهر بر اساس بنیان های شهری باشد، نمیتوان به اصفهان از دیدگاه شهر نگاه کرد.

در توضیح سخن ایشان چنین می آید که اصفهان تا زمانی که هنوز مسجد عتیق آن شکل نگرفته است و برپا نشده است ، هنوز به عنوان شهر شناخته نشده است. تاریخ تاسیس مسجد جامع اصفهان یا مسجد عتیق اصفهان مربوط به قرن دوم هجری و سال 156 هجری قمری میباشد که توسط اهالی همان منطقه، منطقه ای که در مجاورت مسجد جامع قرار گرفته بوده است ، ساخته شده است، این منطقه معروف به تیران بوده که در اثر گسترش شهر، به شهر پیوند میخورد و مسجد تیران مسجد جامع شهر قلمداد میگردد.

ناگفته نماند قبل از بنای مسجد عتیق، اصفهان از وجو مسجد بی بهره نبوده است، در همان سال های اولیه ورود اسلام به اصفهان در محله خشینان مسجدی بنا میگردد ، بنای این مسجد مربوط به ولایت عهدی امیرالمومنین علی (ع)، در نیمه اول قرن اول هجری قمری بوده است، این مسجد در محله خشینان که اکنون محله امامزاده اسماعیل میباشد، بنا میگردد .علاوه بر این مسجد، مسجدی به نام مسجد سعید بن جبیر در محله آب بخشان بوده است که محل عبادت سعید بن جبیر بوده است که ایشان به دستور هشام بن عبدالمالک در سال 96 هجری در بغداد کشته شده است؛ بنابر این احوال، این احتمال میرود که این مسجد مربوط به نیمه دوم قرن اول بوده است. اما از میان این دو مسجد هیچکدام صفت جامعیت و جامع را با خود همراه نداشته اند، بنابراین از آنجایی که شهر را با مسجد جامع آن میشناسیم ، نمیتوانیم به اصفهان در قبل از قرن دوم، جامعیت شهر را اتلاق کنیم.

به اشتراک بگذارید